Jak skutecznie przenosić prawa autorskie w umowach B2B i o pracę?

Autorskie prawa majątkowe, autorskie prawa osobiste, licencja… trzy pojęcia, a ile możliwości zepsucia czegoś! Tworzysz aplikacje, grafiki, bazy danych lub inne autorskie rozwiązania? Sprawdź, czy Twoje prawa są odpowiednio zabezpieczone.  

Prawa autorskie – co musisz wiedzieć na start 

Zasadą jest, że twórcy każdego utworu (twórczego, indywidualnie wyrażonego dzieła) przysługują dwa rodzaje praw autorskich. Przy okazji warto wspomnieć, że programy komputerowe w świetle polskiego prawa są (z pewnymi odrębnościami, o których dowiecie się z artykułu) chronione jak utwory literackie.  

Ale od początku.  

Każdemu twórcy przysługują autorskie prawa osobiste – niezbywalne i nieograniczone w czasie, nakierowane na ochronę osobistej więzi autora z jego twórczością. Należą do nich m.in.: prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem lub udostępniania anonimowo, nienaruszalność treści i formy utworu, decydowanie o pierwszym udostępnieniu i nadzór nad sposobem korzystania z utworu przez innych. 

Po drugie, autorskie prawa majątkowe – zbywalne i ograniczone czasowo. Istotą autorskich praw majątkowych jest wyłączne prawo twórcy do korzystania z utworu, rozporządzania nim oraz do wynagrodzenia z tego tytułu. To autorskie prawa majątkowe będą zatem kluczowym elementem każdej umowy o przeniesienie praw do utworu. I to ich zazwyczaj dotyczą głośne spory sądowe czy medialne.   

Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego obejmują prawo do: 

1. trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie;  
2. tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała; 
3. rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii. 

Prawa autorskie tylko na piśmie 

Na wstępie musimy jeszcze zaznaczyć, że umowa o przeniesienie praw autorskich musi być zawarta w formie pisemnej. Zgodnie z przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych postanowienia dotyczące przeniesienia autorskich praw majątkowych muszą zostać zawarte w formie pisemnej – w przeciwnym wypadku takie umowy są nieważne. Krótko mówiąc: maile nie wystarczą! 

Przeniesienie praw autorskich w umowach B2B 

Jesteś freelancerem, masz własną jednoosobową działalność gospodarczą i chcesz przenieść prawa autorskie do stworzonego przez Ciebie oprogramowania na klienta? W tej części artykułu dowiesz się jak zrobić to bezpiecznie.  

Przeniesienie autorskich praw majątkowych oznacza, że wszystkie prawa do stworzonego przez Ciebie utworu, na polach eksploatacji wymienionych w umowie, należeć będą do Twojego kontrahenta. Co szczególnie istotne, będzie on miał możliwość rozporządzania nimi na rzecz swoich obecnych i przyszłych klientów.  

Czym są pola eksploatacji? Są to po prostu sposoby wykorzystania utworu. Przykładowy katalog pól eksploatacji znajdziemy w przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dlaczego są takie ważne?  

Przeniesienie praw majątkowych do utworu następuje tylko na polach eksploatacji wprost wymienionych w umowie, dlatego zalecam opisywanie ich bardzo szczegółowo. Im bardziej konkretnie, tym korzystniej dla Ciebie, ponieważ prawa na polach, które nie zostaną wymienione w umowie będą dalej należeć do Ciebie. 

Oferty pracy z

Warto także pamiętać, że umowa może dotyczyć wyłącznie pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawierania. Co więcej, jeżeli w umowie nie postanowiono inaczej, twórcy należy się odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. 

Kolejną istotną kwestią jest określenie momentu przeniesienia praw autorskich na Twojego kontrahenta. Korzystnym dla Ciebie rozwiązaniem będzie ustalenie, że prawa przechodzą na kontrahenta dopiero z momentem zapłaty całości wynagrodzenia przewidzianego w umowie.  

A co z prawami osobistymi? Jak wskazywaliśmy, nie można ich przenieść ani ograniczyć. Jednak istnieje możliwość zaznaczenia w umowie, że twórca zobowiązuje się do niekorzystania z nich bądź udziela nieodwołalnego pełnomocnictwa (upoważnienia) swojemu kontrahentowi do wykonywania tych praw. Takie rozwiązanie – choć korzystne przede wszystkim dla Twojego kontrahenta – jest legalne i w praktyce często spotykane.  

Uwaga: w ramach współpracy z klientem możesz także udzielić mu licencji, czyli prawa do korzystania z Twojego utworu na określonych w umowie warunkach i polach eksploatacji. Prawa autorskie pozostają wówczas w całości po Twojej stronie.  

A jeśli „tylko” udostępnię kod, bez jakiejkolwiek umowy?  

Przeniesienie prawa własności do samego dzieła (egzemplarza) nie przenosi automatycznie majątkowych praw autorskich. Wszystkie prawa będą dalej należeć do Ciebie. 

Pamiętaj o współtwórcach! 

Jeśli tworzysz w teamie, w którym każdy wnosi twórczy wkład – w świetle prawa jesteście współtwórcami. Co ważne, współtwórczość nie zakłada równowartości wkładów poszczególnych współtwórców. Biorąc natomiast pod uwagę, że za każdym wkładem stoi należne wynagrodzenie – w tym przypadku również warto się porozumieć (a w idealnym świecie zawierać umowy). 

Zalecane przez nas niezbędne minimum umowy o współautorstwie to: uzgodnienie rodzaju twórczego wkładu każdej ze stron, wielkości udziałów w prawach autorskich, osobistych praw do utworu, procesu akceptacji i ingerencji w utwór przez współautorów.  

Pracuję na umowie o pracę – czy mam jakieś prawa do utworu?  

Przede wszystkim – samo nawiązanie stosunku pracy nie jest wystarczającą podstawą do nabycia przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do tworzonych przez Ciebie utworów. Umowa musi bowiem wprost wskazywać, że zadania i obowiązki wykonywane przez pracownika mają charakter twórczy i będą prowadzić do stworzenia utworu w rozumieniu Prawa autorskiego (tzw. utwór pracowniczy).  

Jeżeli do obowiązków pracownika należy tworzenie utworów, to pracodawca co do zasady nabywa do nich autorskie prawa majątkowe z chwilą ich przyjęcia (na co ma 6 miesięcy od dnia dostarczenia dzieła przez pracownika). W przypadku programów komputerowych przyjęcie nie jest wymogiem. Pracodawca uzyskuje autorskie prawa majątkowe do stworzonego programu „z automatu”, chyba że umowa będzie określać inny moment przejścia tych praw.  

Co istotne: stworzenie utworu w ramach wykonywania obowiązków służbowych nie wpływa na autorskie prawa osobiste pracownika. 

Komu przysługują prawa autorskie, gdy tworzę na swoim prywatnym sprzęcie i licencjach?  

Sądy wskazują, że dla kwestii zakwalifikowania utworu jako pracowniczego nie jest rozstrzygające jego powstanie z wykorzystaniem pracowniczego sprzętu, materiałów pracodawcy, nabytych w miejscu pracy umiejętności czy w wyniku (technicznego, finansowego czy organizacyjnego) wsparcia przez pracodawcę. Do utworów pracowniczych zakwalifikujemy także utwory wykonane sprzętem własnym twórcy, z wykorzystaniem jego materiałów.  

Co ważne, utworami pracowniczymi nie są utwory powstałe jedynie „przy okazji” lub w czasie wykonywania obowiązków służbowych, nawet jeśli powstały na sprzęcie czy przy wsparciu finansowym lub organizacyjnym pracodawcy, ale ich wykonanie nie było elementem umowy o pracę.